Publicado sep 16, 2019



PLUMX
Almetrics
 
Dimensions
 

Google Scholar
 
Search GoogleScholar


Ernesto Villegas-Rodríguez http://orcid.org/0000-0003-3101-0351

Gustavo Sandoval-Betancour

Elvia Isabel Casas-Matiz https://orcid.org/0000-0002-8200-6697

Oscar Alfonso Cortés -Cely https://orcid.org/0000-0002-8836-2916

Luis Fernando Molina-Prieto http://orcid.org/0000-0002-3039-427X

##plugins.themes.bootstrap3.article.details##

Resumen

El artículo evalúa las condiciones actuales que definen la gestión del recurso pluvial urbano en Colombia. Se presenta un panorama internacional de los nuevos paradigmas para la gestión del recurso pluvial urbano, los principales factores que generan inundaciones en el territorio colombiano, un análisis comparado entre las normativas urbanas de cinco países europeos y las vigentes hoy día en Colombia, los factores primordiales a tener en cuenta para diseñar arquitectura sensible al agua, y los beneficios económicos de gestionar el recurso pluvial en Bogotá, de manera que la ciudadanía y la ciudad se beneficien técnica y económicamente de la gestión adecuada del recurso. Se concluye que en Colombia son incipientes las políticas públicas que tienen en cuenta las aguas lluvias, y que en el campo de la planificación aún no existe un proyecto que las integre como parte del diseño urbano o el paisaje de la ciudad colombiana contemporánea.

Keywords

urban resilience, flooding control, climate changeresilencia urbana, control de inundaciones, cambio climáticoresiliência urbana, controle de inundações, mudança climática

References
Aalborg Kommune. (2013). Bæredygtighedsstrategi. Aalborg Kommune: Sundhed og Bæredygtig Udvikling. Recuperado de https://www.aalborg.dk/media/271693/baeredygtighedsstrategi-2013-16.pdf.

Adger, W. N. (2006). Vulnerability. Global Environmental Change, 16(3), 268-281

Aladenola, O. O., y Adeboye, O. B. (2010). Assessing the potential for rainwater harvesting. Water Resources Management, 24(10), 2129-2137.

Alcaldía Mayor de Bogotá. (2014, 24 de noviembre). Decreto 528 de 24 de noviembre de 2014. Recuperado de https://www.oab2.ambientebogota.gov.co/es/documentacion-e-investigaciones/resultado-busqueda/decreto-528-de-24-de-noviembre-de-2014.

Allerød Kommune. (2013). Grundvandsstrategi. Allerød: Allerød Kommune. Recuperado de https://www.alleroed-kp17.cowi.webhouse.dk/download/grundvandsstrategi.pdf.

Andersen, L., y Steffensen, A. (2011). Bæredygtig Håndtering af Regnvand. Roskilde, Dinamarca: Roskilde Universitet.

Annecchini, K. P. (2005). Aproveitamento da água da chuva para fins não potáveis na cidade de Vitória (ES) (tesis de posgrado). Universidade Federal do Espírito Santo, Vitoria, Brasil.

Bacchin, T. K., Ashley, R., Sijmons, D., Zevenbergen, C., y Timmeren, A. (2014, septiembre). Green-Blue Multifunctional Infrastructure: An Urban Landscape System Design New Approach. Ponencia presentada en 13th International Conference on Urban Drainage, Sarawak.

Bloch, R. (2003). Los conflictos por el agua dulce en el mundo. Buenos Aires: Editorial Duplicar

Boroomand, L. (2015). NEWater urban scapes. A methodology for assessing water sensitive cities (tesis de maestría). Politécnico di Milano, Milán, Italia.

Botkyrka Kommun. (2012). Dagvattenstrategi för Botkyrka Kommun. Botkyrka Kommun: kommunfullmäktige. Recuperado de Recuperado de https://www.botkyrka.se/download/18.4a23abd9158495687c9ebc80/1486981440077/Dagvattenstrategi.pdf

Buhaug, H., y Urdal, H. (2013). An urbanization bomb? Population growth and social disorder in cities. Global Environmental Change, 23(1), 1-10.

Buitrago-Medina, N. F. (2011). Cuantificación y caracterización de la calidad de agua de escorrentía de techo para el prediseño de una piscina de retención en el campus de la Universidad Nacional de Colombia (tesis doctoral). Universidad Nacional de Colombia, Bogotá, Colombia.

BUP Bruxelles Urbanisme et Patrimoine. (2006). Règlement Régional d’Urbanisme. Bruselas: Ministère de la région de Bruxelles-Capitale.

Carvajal-Escobar, Y. (2011). Inundaciones en Colombia. ¿Estamos preparados para enfrentar la variabilidad y el cambio climático? Revista Memorias, 9(16), 105-119.

Catastro Distrital. (2015). Resultados censo inmobiliario 2015. Bogotá: Unidad Administrativa Especial de Catastro Distrital (UAECD). Recuperado de https://www.catastrobogota.gov.co/sites/default/files/PresentacionCensoInmobiliario2015.pdf

Conseil Fédéral Suisse. (2014). Ordonnance sur la protection des eaux-OEaux. Ginebra: Conseil Fédéral Suisse. Recuperado de https://www.micropoll.ch/fileadmin/user_upload/Redaktion/Dokumente/04_Gesetzliche_Grundlagen/Ordonnance_sur_la_protection_des_eaux__OEaux__-_Projet_du_22_d%C3%A9cembre_2014.pdf.

Departamento de Asuntos Económicos y Sociales de Naciones Unidas (ONU-DAES). (2015). Decenio internacional para la acción “El agua fuente de vida” 2005-2015. Recuperado de https://www.un.org/spanish/waterforlifedecade/.

Departamento Técnico Administrativo del Medio Ambiente (DAMA). (2000). Historia de los humedales de Bogotá: con énfasis en cinco de ellos. Bogotá: DAMA.

Environnement et Lutte contre les changements climatiques Québec. (2014). Guide de gestion des eaux pluviales. Recuperado de https://www.environnement.gouv.qc.ca/eau/pluviales/guide-gestion-eaux-pluviales.pdf

Estupiñán-Perdomo, J. L., y Zapata-García, H. O. (2010). Requerimientos de infraestructura para el aprovechamiento sostenible del agua lluvia en el campus de la Pontificia Universidad Javeriana, sede Bogotá (tesis de maestría). Pontificia Universidad Javeriana, Bogotá, Colombia.

Falu Kommun. (2008). Dagvattenstrategi för Falu kommun. Falu kommun: Falu Energi & Vatten AB, Stadsbyggnadskontoret Trafik- och Fritidsförvaltningen. Recuperado de https://www.falun.se/www/governing.nsf/doc/EAD007112116A0EFC12582970059D0E5/$File/Dagvattenstrategi_Falun.pdf?OpenElement.

Fernández-Pérez, I. (2009). Aprovechamiento de aguas pluviales. Barcelona: Escuela Politécnica Superior de edificación de Barcelona.

Furesø Kommune. (2010). Strategi for Håndtering af Regnvand. Furesø Kommune: Byrådet. Recuperado de https://www.furesoe.dk/media/2384/strategi-for-haandtering-af-regnvand.pdf.

Gentofte Kommune. (2010). Klimatilpasnings-strategi for Gentofte Kommune. Gentofte Kommune: Teknik og Miljø.

Gleick, P. H. (2010). Water, War y Peace in Middle East. Environment: Science and Policy for Sustainable Development, 36(3), 6-42.

Gómez, A., Galarza-Molina, S., y Torres, A. (2018). Propuesta de mejoramiento tecnológico de techos verdes para el clima tropical andino. Ciencia e Ingeniería Neogranadina, 28(1), 73-99.

Göransson, S. (2013). En ny mötesplats i Lövholmen, Stockholm. Uppsala: Sveriges lantbruksuniversitet.

Gran Lyon (2010). Les ouvrages aériens de gestion des eaux pluviales. Référentiel conception et gestion des espaces publics. Lyon: Direction de l’Eau. Recuperado de de https://www.grandlyon.com/fileadmin/user_upload/media/pdf/finders/referential-spaces-publics/20091201_gl_referentiel_espaces_publics_ouvrages_aeriens_gestion_eaux_pluviales.pdf

Grand Lyon. (2013). La gestion intégrée des eaux pluviales. Nature et bien-être en ville: Des solutions adaptées au changement climatique. Lyon: Direction de l’Eau. Recuperado de https://www.grandlyon.com/fileadmin/user_upload/media/pdf/eau/assainissement/20130530_gl_gestion-integree-eauxpluviales.pdf

Härryda Kommun. (2011). Gällande Dagvattenpolicy i Härryda Kommun. Härryda Kommun: Sweco. Recuperado de de https://www.harryda.se/download/18.43b9a916300754f9e85db6/1525423953759/Bilaga%203%20-%20Dagvattenpolicy.pdf

Huddinge Kommun. (2000). Huddinge Kommun Dagvattenstrategi. Huddinge: Huddinge Kommun / Stockholm Vatten. Recuperado de https://www.miljobarometern.huddinge.se/content/docs/Dagvattenstrategi%202000.pdf.

Hvidovre Kommune. (2014). Strategi for Klimatilpasning 2014. Hvidovre Kommune: Byrådet.

Institut Bruxellois pour la Gestion de l’Environnement (IBGE). (2010). Gerer les eaux pluviales sur la parcelle. Bruselas: IBGE. Recuperado de https://www.forest.irisnet.be/fr/services-communaux/developpement-urbain/fichiers/info-fiche-gestion-sur-la-parcelle.pdf

Instituto de Hidrología, Meteorología y Estudios Ambientales (IDEAM). (2010). Estudio Nacional del Agua. Bogotá: IDEAM. Recuperado de https://www.andi.com.co/Uploads/ENA_2010.compressed.pdf

Instituto de Hidrología, Meteorología y Estudios Ambientales (IDEAM). (2014). Estudio Nacional del Agua. Bogotá: IDEAM. Recuperado de https://www.documentacion.ideam.gov.co/openbiblio/bvirtual/023080/ENA_2014.pdf

Kim, H., Kwack, D., Yoon, M., Lee, J., y Hwang, Y. (2014). Residential Environment Function and Evaluation of Water Sensitive Urban Design. Journal of the Residential Environment Institute of Korea, 12(3), 327-341.

Copenhague. (2011). Plan de adaptación climática de Copenhague. Copenhague: la ciudad de Copenhague.

Kruse, T. (2005). La guerra del agua en Cochabamba, Bolivia: terrenos complejos, convergencias nuevas. En E. De la Garza-Toledo (comp.), Sindicatos y nuevos movimientos sociales en América latina (pp. 121-161). Buenos Aires, Argentina: Clacso.

Kungsbacka Kommun. (2012). Dagvatten Policy och Riktlinjer. Kungsbacka Kommun: Förvaltningen för Teknik. Recuperado de https://www.kungsbacka.se/globalassets/kommun-och-politik/dokument/styrdokument/policy/dagvatten_-feb2013_webb.pdf.

Legifrance. (2014). Code général des collectivités territoriales. Disponible en: https://www.legifrance.gouv.fr/affichCode.do;jsessionid=AD5147F4771982808F78CE92682D03AF.tpdjo04v_2?cidTexte=LEGITEXT000006070633&dateTexte=20141105

Masthusen. (2013). Dagvattenhantering i Masthusen. Masthusen: Sweco. Recuperado de https://www.masthusen.se/contentassets/ecec5daa106d42a89e911f3d0a95f596/2.-dagvattenhantering-i-masthusen-131207.pdf.

Mendez, C. B., Bae, S., Chambers, B., Fakhreddine, S., Gloyna, T., Keithley, S., … Kirisits, M. J. (2010). Effect of roof material on water quality for rainwater harvesting systems. Austin: Texas Water Development Board.

Miljøministeriet. (2014). Brug af regnvandsanlæg i Danmark. Københavns: Miljøministeriet. Recuperado de https://www.naturstyrelsen.dk/media/nst/7496658/140304%20Brug%20af%20regnvandsanl%C3%A6g%20i%20Danmark_erfaringsopsamtling_FINAL%20(2).pdf.

Molina-Prieto, L. F. (2014). Gestión urbana del recurso pluvial: aproximación histórica. Revista de Investigación, 7(2), 174-187.

Molina-Prieto, L. F. (2015). Gestión urbana del recurso pluvial: estrategias, políticas y normativa urbana en cinco países europeos. Revista de Investigación, 8(1), 125-138.

Molina-Prieto, L. F. (2016). Resiliencia a inundaciones: nuevo paradigma para el diseño urbano. Revista de Arquitectura, 18(2), 82-93.

Morgan, C., Bevington, C., Levin, D., Robinson, P., Davis, P., Abbott, J., y Simkins, P. (2013). Water Sensitive Urban Design in the UK – Ideas for built environment practitioners. Londres: CIRIA.

Nacka Kommun. (2011). Anvisningar för Dagvattenhantering i Nacka Kommun. Nacka Kommun: Kommunstyrelsen. Recuperado de https://www.nacka.se/4adbfd/globalassets/stadsutveckling-trafik/dokument/stadsutveckling/markanvisning/kraftledningsstraket/bilaga_13_anvisningar_dagvattenhantering_nacka.pdf.

Naturstyrelsen. (2012/2013). Sådan håndterer vi skybrud og regnvand. Handlingsplan for klimasikring af Danmark. København: Naturstyrelsen/Task Force for Klimatilpasning. Recuperado de https://www.naturstyrelsen.dk/media/nst/Attachments/Klimahandlingsplan_dec_2012.pdf

Naturvårdsverket. (2019). Regeringsuppdrag att föreslå etappmål om dagvatten. Stockholm: Naturvårdsverket. Recuperado de https://www.naturvardsverket.se/upload/miljoarbete-i-samhallet/miljoarbete-i-sverige/regeringsuppdrag/2019/redovisning-ru-etappmal-for-dagvatten-skrivelse.pdf.

Nelson, V., Moddemeyer, S., y Schwartz, P. (2007). The Baltimore Charter for Sustainable Water Systems. Recuperado de http://sustainablewaterforum.org/baltimore.html.

Odense Kommune. (2011). Klimatilpasning i Odense Kommune. Odense Kommune: Byrådet. Recuperado de https://www.klimatilpasning.dk/media/359549/charlottemoosdorf.pdf

Office cantonal de l'eau (OCEau). (2015). Formularie: Traitement des eaux de chantier. Cantón de Ginebra: Office cantonal de l'eau (OCEau), OCEau - SECOE - Secteur protection des eaux.

Orozco-Roa, P. A. (2016). Alternativas para el manejo de aguas pluviales en medios urbanos. Estudio de caso: implementación y manejo de los canales pluviales en las cuencas del Salitre y Tintal en el marco del proceso de recuperación Río Bogotá 2000-2014 (tesis de pregrado). Universidad Colegio Mayor de Nuestra Señora del Rosario, Bogotá, Colombia.

Österåkers Kommun. (2010). Dagvattenstrategi - en vägledning och handbok för dagvattenhantering inom Österåkers kommun. Österåkers Kommun: Sweco. Recuperado de https://www.osteraker.se/download/18.1f86c0e614421c414cea1f9/1446720544565/Dagvattenstrategi_for_Osteraker.pdf.

Perló-Cohen, M., y González-Reynoso, A. E. (2009). ¿Guerra por el agua en el valle de México? Estudio sobre las relaciones hidráulicas entre el Distrito Federal y el Estado de México. México D.F.: UNAM.

Philadelphia Water Department. (2014). City of Philadelphia Green Streets Design Manual. Recuperado de https://www.phillywatersheds.org/img/GSDM/GSDM_FINAL_20140211.pdf.

Polanco-Andrade, A. M., y Sánchez-Vega, A. M. (2012). Diseño hidráulico de losas en pavimento poroso rígido como estructuras complementarias al drenaje pluvial de Bogotá (tesis de pregrado). Pontificia Universidad Javeriana, Bogotá, Colombia.

Ranger, N., Hallegatte, S., Bhattacharya, S., Bachu, M., Priya, S., Dhore, K., … Corfee-Morlot, J. (2011). An assessment of the potential impact of climate change on flood risk in Mumbai. Climatic Change, (104), 139-167.

Ringsted Kommune. (2011). Klimaplan for Ringsted Kommune. Ringsted Kommune: Byrådet. Recuperado de https://www.ringsted.dk/sites/default/files/acadre/mm/Files_1217_1010186/klimaplan.pdf.

Roskilde Kommune. (2013). Vand & Klimatilpasning Strategi. Roskilde Kommune: Kulturog Miljø.

Sandoval, G. (2016). Ventajas económicas del aprovechamiento del agua lluvia. Equidad & Desarrollo, (26), 101-113.

Secretaría Distrital de Ambiente (SDA). (2011). Resolución 6523 de 2011 “Por la cual se reglamentan y adoptan los sistemas urbanos de drenaje sostenibles SUSD para el plan de ordenamiento zonal norte POZN”. Bogotá: SDA.

Secretaría Distrital de Ambiente (SDA). (2014). Techos Verdes y Jardines Verticales, guía práctica. Bogotá: SDA. Recuperado de https://www.ambientebogota.gov.co/es/web/publicaciones-sda/techos-verdes-y-jardines-verticales1.

Service de la planification de l'eau. (2009). Gestion des eaux non polluées à la parcelle - Aspects quantitatifs. Cantón de Ginebra: Service de la planification de l'eau.

Shiva, V. (2004). Le guerre dell´acqua. Milán: Giangiacomo Feltrinelli Editore.

Site officiel de l'Etat de Genève. (2014). Loi sur les eaux (LEaux-GE). Recuperado de https://www.ge.ch/legislation/rsg/f/s/rsg_l2_05.html

Skåne Län. (2009). PlanPM Dagvatten. Skåne Län: Länsstyrelsen i Skåne Län. Recuperado de https://www.lansstyrelsen.se/download/18.26f506e0167c605d569477d5/1551710360972/PM_dagvatten.pdf.

Stockholms Stad. (2001). Ta hand om ditt vatten. Stockholms Stad: Stockholm Vatten. Recuperado de https://www.miljobarometern.huddinge.se/content/docs/Ta%20hand%20om%20ditt%20vatten[1].pdf.

Stockholms Stad. (2013). Dagvattenstrategi Stockholms väg till en hållbar dagvattenhantering. Stockholm: Trafikkontoret, Miljöförvaltningen, Stadsbyggnadskontoret, Exploateringskontoret, Stockholm Vatten. Recuperado de https://www.stad.stockholm/globalassets/om-stockholms-stad/politik-och-demokrati/styrande-dokument/dagvattenstrategi--stockholms-vag-till-en-hallbar-dagvattenhantering.pdf.

Structor. (2016). Dagvattenutredning- Weibullsholm, Landskrona. Malmö: Structor. Recuperado de https://www.landskrona.se/globalassets/invanare/stadsplanering--trafik/detaljplaner/pagaende-planarbeten/orja-347/va-utredning_weibullsholm_161117.pdf.

Tello-Aragay, E. (1998). La “guerra del agua” en Barcelona. Alternativas económico-ecológicas para un desafío socioambiental. Mientras tanto, (73), 55-72.

Torres, A., Méndez-Fajardo, S., Lara-Borrero, J. A., Estupiñán-Perdomo, J. L., Zapata-García, H. O., y Torres-Murillo, Ó. M. (2012). Hacia equipamientos urbanos sostenibles: aprovechamiento de aguas lluvias en el campus de la Pontificia Universidad Javeriana en Bogotá. Cuadernos de Vivienda y Urbanismo, 5(9), 124-141.

Torres, A., Méndez-Fajardo, S., López-Kleine, L., Marín, V., González, J. A., Suárez, J. C., … Ruiz, A. (2011). Evaluación preliminar de la calidad de la escorrentía pluvial sobre tejados para su posible aprovechamiento en zonas periurbanas de Bogotá. UDCA Actualidad y divulgación científica, 14(1), 127-135.

Torres-Murillo, O. M. (2011). Identificación de los posibles usos del agua lluvia de escorrentía en el campus de la Pontificia Universidad Javeriana (Bogotá) (tesis de pregrado). Pontificia Universidad Javeriana, Bogotá, Colombia.

Trafikverket. (2011). Vägdagvatten - Råd och rekommendationer för val av miljöåtgärd. Borlänge: Trafikverket. Recuperado de https://www.trafikverket.ineko.se/Files/sv-SE/11439/RelatedFiles/2011_112_vagdagvatten_rad_och_rekommendationer_for_val_av_miljoatgard.pdf

Tyresö kommun. (2010). Riktlinjer för dagvattenhantering i Tyresö kommun. Tyresö kommun: Sweco. Recuperado de https://www.insynsverige.se/documentHandler.ashx?did=1777798.

Värmdö kommun. (2012). Dagvattenpolicy för Värmdö kommun. Värmdö kommun: Renhållningsenheten. Recuperado de https://www.varmdo.se/download/18.22e4ee451639ed6e2d8af1b3/1528124585307/Dagvattenpolicy%20f%C3%B6r%20V%C3%A4rmd%C3%B6%20kommun.pdf.

Wilby, R., y Keenan, R. (2012). Adaptación al riesgo de inundación bajo el cambio climático. Progress in Physical Geography, 36 (3), 1-31.

Wong, T. H. F., Allen, R., Brown, R. R., Deletic, A., Gangadharan, L., Gernjak, W., … Walsh, C. J. (2013). Blueprint 2013 - Stormwater Management in a Water Sensitive City. Melbourne: Cooperative Research Centre for Water Sensitive Cities.
Cómo citar
Villegas-Rodríguez, E., Sandoval-Betancour, G., Casas-Matiz, E. I., Cortés -Cely, O. A., & Molina-Prieto, L. F. (2019). Gestión estratégica del recurso pluvial urbano: condición actual en Colombia. Cuadernos De Vivienda Y Urbanismo, 12(24). https://doi.org/10.11144/Javeriana.cvu12-24.gerp
Sección
Artículos

Artículos más leídos del mismo autor/a